Het concert vindt plaats in Galerie Marzee. Adres: Lage Markt 3, 6511 VK Nijmegen. U kunt reserveren via reserveringen@modernemuziek.nl. Aan de deur worden geen kaartjes verkocht. Voor het bestellen van losse kaartjes kunt u het bedrag van €24 overmaken op bankrekeningnummer NL78 INGB 0000 6517 17 ten name van Stichting Moderne Muziek Nijmegen (studerenden tot 30 jaar € 12). Reserveringen worden in volgorde van binnenkomst in behandeling genomen en bevestigd. Abonnementhouders en vrienden van de Stichting hebben voorrang.

Joseph Houston
piano en elektronica

We openen het nieuwe jaar met een breed scala aan zeer recente en experimentele muziek voor piano en synthesizers door de Britse pianist Joseph Houston. Joseph stelt in samenwerking met componisten innovatieve programma’s samen die muziek uit verschillende genres combineren. Hij trad ondermeer op op de Biënnale van Berlijn, Donaueschinger Musiktage, BBC Proms, Kammer Klang (Londen), Konzerthaus (Berlijn), Philharmonie (Berlijn), Southbank Centre (Londen) en niet te vergeten eerder bij ons met het Quattuor Diotima en als duo met violiste Sarah Saviet.

Foto Camille Blake

programma
Bryn Harrison – Quietly Rising (2008)
Joseph Houston – Duo (for piano and playback) (2023)
Matthew Shlomowitz – Explorations in polytonality and other
musical wonders, volume 1, nos. 1 and 4 (2021)
– pauze –
Mark Barden – Die Haut anderer (2008)
Chiyoko Szlavnics – Constellations I-III (for piano and sinewaves) (2011)
Horațiu Rădulescu – Piano Sonata No. 4, Like a well… Older than God (1993)

In de loop der tijd heeft de piano zich ontwikkeld van een instrument voor soms zeer virtuoze diatonische of chromatische muziek tot een instrument waarmee ook abstracte klankvelden en ritme-structuren kunnen worden verkend.
     Het progamma opent met Bryn Harrisons zachte en heldere Quietly Rising, waarin met behulp van electronica de vele variaties in pianoresonantie worden onderzocht. Door subtiel gebruik van het sustainpedaal ontstaat een harmonisch veld waarvan steeds een ander aspect wordt belicht. Ingetogen herhalingen — de ene langzamer dan de andere — ontsluiten zo stap voor stap hoe rijk de klank van een piano kan zijn.
     Het tweede stuk, Duo van Joseph Houston zelf, laat de vloeiende samensmelting horen van identiek materiaal, namelijk van de akoestische piano en van zijn vooraf opgenomen dubbelganger. Beide partners onttrekken zich aan elke vorm van coördinatie, bewegen afwisselend naar voor- of achtergrond, maar komen noodzakelijkerwijs steeds weer samen. Akkoordlijnen of stiltes onderbreken hun interactie totdat die omvormt in een rusteloze, maar uiteindelijk statische wolk van langzaam verschuivende, ultrazachte toonhoogten, een wolk die weg drijft als in een helder ruisende leegte.
     Matthew Shlomowitz’ Explorations in polytonality and other music wonders, volume 1, nos. 1 and 4, leidt ons door een landschap van vrolijke, virtuoze energie. Deze energie komt met name vrij door het stapelen van verschillende lagen van ritmische en tonale complexiteit, vaak gericht op specifieke intervallen.
     Na de pauze klinkt Mark Bardens die Haut anderer. Deze compositie begint met het voorzichtig aftasten van de piano, waarbij ook toevalsgeluid vrijkomt. Daarna volgen meer geplande aanslagen. Ondanks de soms obsessieve energie behouden de klanken die de pianist voortbrengt hun natuurlijke schoonheid.
     De componiste Chiyoko Szlavnics combineert in haar Constellations I-III de piano met sinusgolven om een delicaat en fragiel klanklandschap te creëren. Zij leidt ons door een prachtige, haast buitenaardse klankarchitectuur die op verschillende manieren kan worden waargenomen: als één uitgebreid instrument of als afzonderlijke geluidsvelden.
     Het oudste werk in het progamma is de Vierde pianosonate, Like a Well…Older than God van Horațiu Rădulescu, volgens Messiaen een van de origineelste, jonge muzikanten van zijn tijd. De sonate heeft vier delen: I. Trumpets of the Eternal, II. The Sacred Sound, III. Music… Older than Music, IV. Abyssal Dance. De sonate ontleent haar poëtische sfeer aan Lao Zi’s Tao Te Ching en is in vele opzichten onconventioneel: gemarkeerd door stiltes suggereren velden van gebroken akkoorden een kader dat subtiele herhaling en variatie mogelijk maakt. Misschien herkent u Roemeense volksmelodieën, ook al zijn die hoogst origineel geïntegreerd met spectraal technieken, die gebaseerd zijn op de akoestische eigenschappen van geluid.

Het concert is uitverkocht.

Ralph van Raat
Piano

Het concert vindt plaats in Galerie Marzee. Adres: Lage Markt 3, 6511 VK Nijmegen. U kunt reserveren via reserveringen@modernemuziek.nl. Aan de deur worden geen kaartjes verkocht. Voor het bestellen van losse kaartjes kunt u het bedrag van €24 overmaken op bankrekeningnummer NL78 INGB 0000 6517 17 ten name van Stichting Moderne Muziek Nijmegen (studerenden tot 30 jaar € 12). Reserveer tijdig. De vorige jaren was het kerstconcert steeds uitverkocht. Reserveringen worden in volgorde van binnenkomst in behandeling genomen en bevestigd. Abonnementhouders en vrienden van de Stichting hebben voorrang.

Programma
Olivier Messiaen – Vingt Regards sur l’Enfant-Jésus (1944)

Ook dit jaar zet Ralph van Raat onze kersttraditie voort met een integrale uitvoering van Olivier Messiaens Vingt regards sur l’Enfant-Jésus.

Foto: Heather Pinkham

Olivier Messiaen (1908-1992), leerling van Dukas, leraar van o.a. Boulez en Stockhausen, had drie inspiratiebronnen: het katholieke geloof, Wagners Tristan und Isolde en de natuur. Alle drie zijn in de Twintig bezinningen op het kind Jezus terug te vinden.
     Als je de cyclus benadert vanuit Messiaens geloof, dan lijkt de dubbelnatuur van Jezus, mens en zoon van God, steeds aanwezig. Bij de soms zeer dynamische verandering, vergelijkbaar met die van de wereld waarin wij leven, staat dan uiteindelijk de extatische ontmoeting met het eeuwig onbewogene centraal. Maar zelfs als je theologisch neutraal luistert, maakt het veelvuldige gebruik van regelmatig opgebouwde reeksen, van symmetrieën, van herhalingen met soms subtiele wijzigingen, dat je, ondanks alle muzikale beweging, uiteindelijk blijft op het punt van uitgang. Wat betreft Wagners Tristan und Isolde, net als in deze opera geeft Messiaens gebruik van Leitmotiven, zoals het Thème de Dieu (Gods thema), Thème de l’étoile et de la croix (Thema van de ster en het kruis), Thème d’accords (het akkoorden thema), Thème de l’amour mystique (Thema van de mystieke liefde), de pianocyclus eenheid en diversiteit. Tenslotte zal het vooral de vogelaar niet ontgaan dat Messiaen ook de natuur als inspiratiebron heeft.
     Messiaen schreef de 20-delige pianocyclus in 1944 voor de pianiste Yvonne Loriod, later zijn tweede vrouw. Volledige uitvoeringen zijn schaars. De cyclus is een van de langste pianocycli die op dat moment gecomponeerd waren. Hij duurt ruim twee uur. Met de pauze erbij zit u op drie uur… En dan zijn er nog de uren thuis van nagenieten en weer bijkomen.

Wat luistertips
Messiaens Vingt regards sur l’Enfant-Jésus is een veeleisend werk, voor de uitvoerder en voor de luisteraar. Toch bewaakt Messiaen de menselijke maat. Op een enkele uitzondering na zijn de regards opgebouwd uit goed herkenbare muziekfragmenten. Van de luisteraar wordt vooral gevoel voor klankkleur, harmonie en ritme gevraagd en het vermogen om te horen hoe die bijdragen aan de sfeer en de structuur van de cyclus. Akkoorden ontleent Messiaen meestal aan zijn beperkt transponeerbare reeksen. De regelmatige opbouw van deze reeksen draagt bij aan de indruk dat de muziek in de kern statisch blijft: zij weten het oneindige in het tijdelijke te suggereren en voor sommigen het eeuwige zelfs concreet aanwezig te maken.
     In de Vingt regards zijn verschillende Leitmotiven te herkennen. We noemen hier enkele hoofdthema’s. Zoals te verwachten is, speelt Gods thema (Thème de Dieu) een hoofdrol: 

Minder goed herkenbaar is het thema van de ster en het kruis (thème de l’étoile et de la croix): 

Ook het akkoorden-thema (thème d’accords), dat zich in verschillende gedaanten voordoet, is minder opvallend: 

Het voert te ver hier alle (sub)themas te noemen. In plaats daarvan geven we een beknopt overzicht van de twintig delen met een grove indicatie van wat daarin te horen is: 

I. Regard du Père / Bezinning op de vader
Hierin is vooral het Thème de Dieu te horen.

II. Regard de l’étoile / Bezinning op de ster
Dit deel is gebaseerd op het Thème de l’étoile et de la croix.

III.  L’échange / De uitwisseling

IV. Regard de la Vierge / Bezinning op de maagd
Het thema dat samen met vogelgezang herhaald wordt heet La pureté.

V. Regard du Fils sur le Fils / Bezinning van de zoon op de zoon
Dit deel herhaalt het Thème de Dieu en vogelzang.

VI. Par Lui tout a été fait / Door hem is alles ontstaan
Dit fugatische stuk weeft Thème d’accords concentré, Thème de Dieu, Thème d’accords, Thème d’amour, Le création chante le thème de Dieu, Thème d’amour, Thème d’accords. Thème de Dieu tot één geheel.

VII. Regard de la Croix / Bezinning op het kruis
Dit deel is gebaseerd op Thème de l’étoile et de la croix.

VIII. Regard des hauteurs / Bezinning op de hoogten
Vogelaars herkennen onder meer de nachtegaal, de leeuwerik, de merel…

IX. Regard du temps / Bezinning op tijd
Deze bezinning is een ritmische canon.

X. Regard de l’Esprit de joie / Bezinning op de vreugde
Respectievelijk hoort u: Thème de danse orientale et plain-chantesque, Thème de joie, Thème de Dieu, Thème de joie.

XI. Première communion de la Vierge / De eerste communie van de maagd
Dit stuk opent met het Thème de Dieu en met vogels. Daarna volgt de oproep van “De maagd en het Kind”, het Magnificat en de hartslag van het Kind.

XII. La parole toute-puissante / Het almachtige woord
Dit deel is onder andere gebaseerd op de klank van de tam-tam en de tambour (trillers).

XIII. Noël / Kerstmis
Hierin kunt u nabootsingen van klokken en de xylofoon horen.

XIV. Regard des Anges / Bezinning op de engelen
Het deel begint met het Thème d’accords. Daarna volgt een ritmische canon en vogelzang. Tot slot wordt de verhevigde verbijstering van de engelen verklankt.

XV. Le baiser de l’Enfant-Jésus / De kus van het kind Jezus
Deze bezinning opent met het Thème de Dieu en berceuse. De sfeer van een tuin wordt verklankt, gevolgd door het thème d’accords en akkoorden die een klokkenspel suggereren. Het deel eindigt met klank-analogieën van armen die in liefde zijn uitgestrekt, van een kus, van de schaduw van een kus.

XVI. Regard des prophètes, des bergers et des mages / Bezinning op de profeten, de herders en de wijzen
Hierin hoort u nabootsingen van een tam-tam en een hobo.

XVII. Regard du silence / Bezinning op stilte
Dit stuk is opgebouwd uit reeks 4 (een herhaling van drie kleine secunden gevolgd door een kleine terts) en uit reeks 2 (octatonisch: zesmaal een kleine secunde gevolgd door een grote). Nadat het Thème d’accords terugkeert wordt een regenboog verklankt.

XVIII. Regard de l’Onction terrible / Bezinning op de buitengewone zalving
Het deel bootst de bliksem na.

XIX. Je dors, mais mon cœur veille / Ik slaap, maar mijn hart waakt
In deze bezinning klinkt achtereenvolgens het Thème d’amour, wiegemuziek, het Thème d’amour en een ingedikt Thème d’accord.

XX. Regard de l’Eglise d’amour / Bezinning op de kerk van liefde
De laatste bezinning begint met een aaneenschakeling van: Thème de Dieu, Thème d’amour, Thème de Dieu, verklanking van klokken en carillon, Thème d’accords, waarna de cyclus afsluit met een verheerlijking van het Thème de Dieu, met vogelzang, met de triomf van liefde en van vreugde.

Ralph van Raat is al vanaf zijn 14e jaar volledig gefascineerd door de klassieke muziek van de twintigste eeuw. Alhoewel zijn repertoire van Bach tot Bartók loopt, ligt het zwaartepunt op componisten vanaf Debussy, Bartók en Ives tot hedendaagse meesters. Zijn doel is het publiek te overtuigen van de immense schoonheid en veelzijdigheid van de muziek van onze tijd met solo-recitals, lezingen met pianospel, concertoptredens, CD-opnames en bijzondere projecten.
     In 2003 kreeg hij de titel Steinway Artist en voegde zich daarmee bij het exclusieve groepje pianisten waartoe onder meer Vladimir Horowitz, Martha Argerich, Alfred Brendel, Lang Lang en Keith Jarrett behoren.
     Sinds 2006 heeft hij een exclusief contract met Naxos waar inmiddels meer dan 30 opnames van hem verschenen.