Galerie Marzee – Lage Markt 3 – Nijmegen – 4 uur

Scordatura Ensemble

met

Chris Rainier – Zang en Adapted Guitars
Elisabeth Smalt – Adapted Viola, Diamond Marimba
Reinier van Houdt – Keyboard/ Chromelodeon, Mazda Marimba
Samuel Vriezen – Kithara
Lucia Mense – Fluiten
Lucas van Helsdingen – Basklarinet

We openen het programma met het Scordatura Ensemble in grote bezetting, en wel met een selectie uit ROSE PETAL JAM – The Amsterdam Partch Project.  Het werk van de Amerikaan Harry Partch (1901-1974) gebruikt een eigen stemming en instrumenten.  Ze hebben zich de speciale Partch tuning en notatie eigen gemaakt en hebben andere Partch specialisten gevraagd met dit project mee te spelen. De instrumenten die Partch gebruikte voor zijn muziek hebben ze nagebouwd.

Harry Partch (Oakland 24 juni 1901 – San Diego 3 september 1974)
© Huib Ramaer

Luisteren naar de muziek van Harry Partch is een openbaring als het eten van vergeten groenten of het drinken van ambachtelijk gebrouwen bier. Zijn muziek uitvoeren voelt creatief als het maken van je eigen rozenblaadjesjam. Welkom bij Rose Petal Jam, een avontuurlijk project, genoemd naar jam uit de eigen keuken van deze pionier, met muziek en knotsgekke instrumenten volgens het recept van deze eigenzinnige componist uit Californië.

‘I feel more ferment is necessary for a healthy musical culture’ (Harry Partch)

Geboren in de woestijn bij San Diego had Partch bij voorbaat kritische distantie ten aanzien van de Europese muziekpraktijk en haar zo ingeburgerde getempereerde stemming op basis van halve toonafstanden. De toetsen van de piano omschreef hij eens als ’tralies’ die de muzikale vrijheid in de weg zaten. Hoeveel subtiliteiten verschuilden zich immers wel niet in de onbenutte toonruimte ertussen?

Chinese, Japanse, of inheemse tradities en de ruige natuur vormden zijn bakermat. Zijn ouders werkten jarenlang in China als missionaris van de Presbyteriaanse kerk, tot de Bokseropstand ze rond 1900 dwong te vluchten. Op grondgebied van de Native Americans in Arizona begonnen ze een nieuw leven. Vader kwam er tot inkeer en werd atheïst. Moeder balde er haar vuisten voor vrouwenrechten. Haar zoon ontdekte er de jongensliefde.

Partch was er niet op uit de bestaande muziek omver te werpen, hij wilde er zijn gist (‘ferment’) aan toevoegen. Kern van zijn streven was het herstel van de natuurlijke boventoonreeks en een vitale verbinding tussen muziek en spraak. Als geen ander aanvaardde hij daarvan de consequentie: microtonale verfijning en radicale aanpassing van het gangbare instrumentarium.

From Scratch
Rond 1930 Partch begint from scratch, met zijn eigen toonsysteem en notatie. Startpunt is de verbouwing van zijn altviool en de compositie van Li Po-Songs. Ze bezingen natuurschoon of de roes van dronkenschap en vormen het hart van dit project. Ook het oude Griekenland is een vertrekpunt. De compositie Archytas gaat uit van Oudgriekse toonschalen. De Kithara, een snaarinstrument, is gebouwd naar een afbeelding op een Griekse vaas in het British Museum. Het monochord van Pythagoras inspireert hem tot de inventie van zijn Harmonic Canon: 44 snaren, gespannen over verplaatsbare bruggen. Herculische inspanning vergt een archaïsche marimba, geschapen uit gigantische blokken bloedrood mahoniehout. Primitivistische dreunen op deze ‘Marimba Eroica’ openen in 1951 zijn muziekdrama King Oedipus. Het unieke toonsysteem van Partch werd fysieke werkelijkheid met zijn Diamond Marimba: de ‘Otonalities’ en ‘Utonalities’  van zijn ’tonality diamond’, geometrisch gerangschikt in 36 blokjes Pernambuco-hout. Klapper van deze tournee is een gloednieuwe Diamond Marimba die in de loop van 2017 wordt gebouwd door Aart Strootman, dankzij succesvolle crowdfunding onder een groeiend aantal Scordatura-fans.

Homeless Body
Verfijnd als ze zijn in microtonale zin, verhalen zijn exact genoteerde partituren over de zelfkant van de Amerikaanse samenleving. Dit geeft zijn schurende songs de rauwe humor van sociaal bewogen popmuziek. Sterren van David Bowie tot Frank Zappa en Tom Waits hebben die kant van Partch herkend en bewonderd. De mythe dat David Bowie een zwerversjeugd als hobo zou hebben doorstaan, is door Bowie zelf verzonnen. Partch daarentegen, werd daadwerkelijk een hobo, zij het pas op volwassen leeftijd.

Als Homeless Body (hobo) trok Partch van 1935 tot 1941 liftend en op treinen springend in bittere armoe door de Verenigde Staten en duizenden lotgenoten met hem. Barstow en Letter from Hobo Pablo getuigen ervan. Deze songs onthullen de rauwe kanten van een wereldmacht in crisis- en oorlogstijd. Mensen zijn nog steeds op de vlucht of vegeteren ook nu aan de rand van de maatschappij. Native Americans verliezen het onder Trump opnieuw van oliekapitaal. Homo- en vrouwenrechten blijken kwetsbaarder dan ooit. De songs van Partch blijven actueel.

Zijn leven lang zou Partch zich zielsverwant voelen met gedoemde verstotelingen, van de indianen uit zijn geboortestreek of hobo’s, tot Li Po, verguisd dichter in het Chinese keizerrijk, zwervend langs de Jangtsekiang. Partch was zich bewust van zijn eigen positie als outcast. Jarenlang berustte hij erin, ’that there will be no extension of my work beyond my death’, bekende hij mei 1969. Maar: ‘If there is extension of spirit I’ll be happy!’

Een outcast met toekomst: brand new Li Po-Songs!
De volharding waarmee deze ‘carpenter in music’ zijn instrumenten bouwde, inspireert nog steeds. Het was een van vele stappen in zijn queeste naar het rituele, lichamelijke aspect van musiceren, ’the corporeality of musical performance’. Scordatura wil nieuw publiek werven voor zijn fantastische kamermuziek en de betekenis ervan opnieuw peilen. Wat betekent zijn werk in onze eigen tijd? Acht componisten bogen zich over die vraag. Ze presenteren elk een kersverse Li Po-Song voor Partch-instrumenten geïnspireerd door zijn Seventeen Lyrics by Li Po. Workshops gegeven door Scordatura aan de landelijke conservatoria stimuleren muziekstudenten eveneens uit hun comfortzone te stappen.